پسوریازیس
پسوریازیس یک بیماری مزمن پوستی است که نام آن از کلمهای یونانی به معنی خارش گرفته شده است در این بیماری ناحیهای از پوست ملتهب شده و برجسته میشود. که با قرمزی پوست و خارش همراه است و روی آن نیز پوستههای نقرهای رنگ دیده میشود. پوست سر، آرنجها و پشت بدن بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند. گاهی شدت پسوریازیس آنقدر خفیف است که بیمار اصلا از ابتلا به آن آگاه نیست. از سوی دیگر گاهی این بیماری آنقدر شدید میشود که نواحی گستردهای از بدن را میپوشاند. خوشبختانه، امروزه پزشکان قادرند حتی شدیدترین موارد پسوریازیس را نیز تحت کنترل در آورند.
بیماری پسوریازیس مسری نیست و از شخصی به شخص دیگر منتقل نمیشود ولی در افرادی که یکی از اعضای خانواده آنها به این بیماری مبتلا است، بیشتر بروز میکند. شیوع این بیماری بین 1 تا 2 درصد کل جمعیت میباشد. بنابراین در ایران حداقل 600 هزار نفر به این بیماری مبتلا میباشند.
علت ابتلا به پسوریازیس چیست؟
علت ایجاد این بیماری ناشناخته است ولی عامل وراثت در ابتلا به این بیماری نقش مهمی دارد. با اینحال، تحقیقات اخیر، به وجود نوع ناهنجاری در فعالیت گلبولهای سفید در جریان خون اشاره میکند که میتواند آغاز کننده فرایند التهاب در پوست باشد و موجب افزایش سرعت پوستهریزی شود. سرعت ریزش سلولهای پوست در این بیماری گاهی به سه تا چهار روز یکبار هم میرسد(یعنی 5 تا 10 برابر سریعتر از حالت طبیعی). بیماران اغلب حدود 10 تا 14 روز پس از ایجاد بریدگی، خراشیدگی، سائیدگی و یا آفتاب سوختگی شدید در پوست، متوجه پیدایش ضایعات جدیدی بر روی بدن خود میشوند که همان پسوریازیس است.
این بیماری می تواند با عفونت استرپتوکوکی حلق و همچنین بعضی از داروها مجددا فعال شود این بیماری معمولا در فصل زمستان بعلت خشکی پوست و کاهش تابش نور آفتاب بوجود میآید. پسوریازیس به شکلهای متعددی از نظر شدت، طول دوره بیماری، منطقه درگیری و اشکال پوستهها بروز میکند.
علائم پسوریازیس
شایعترین علامت پسوریازیس بصورت برجستگیهای کوچک قرمز رنگ است. بتدریج این ضایعه بزرگتر شده و سطح آن پوستهپوسته میشود. در حالیکه پوستههای سطحی براحتی جدا شده و میریزند، پوستههای زیرین به هم چسبیده و ضخیمتر میشوند. اگر پوستههای زیرین برداشته شوند، پوسته زیر آنها دردناک شده و خونریزی خواهد کرد. بتدریج این نواحی قرمز، رشد کرده و گاهی حتی کاملا وسیع و چشمگیر میشوند .
پسوریازیس در نقاط مختلف بدن میتواند به اشکال مختلفی دیده شود:
· آرنجها، زانوها، نشیمنگاه، ناحیه تناسلی، بازوها، پاها پوست سر و ناخنها نواحی هستند که بیش از سایر نقاط بدن به پسوریازیس مبتلا میشوند. پسوریازیس معمولا دو طرف بدن را بطور قرینه مبتلا میکند.
· روی ناخنهای مبتلا به پسوریازیس فرورفتگیهای کوچکی به چشم میخورد. ناخنها ممکن است شل یا ضخیم و خمیده شوند. اصولا درمان پسوریازیس ناخن مشکل است.
· پسوریازیس معکوس، زیر بغل، پستانها و نواحی چیندار بدن در مجاورت کشاله ران، نشیمنگاه و ناحیه تناسلی را مبتلا میکند.
· پسوریازیس قطرهای معمولا کودکان و بالغین جوان را مبتلا میکند. در این نوع از بیماری اغلب بدنبال یک گلو درد، پوست از تعداد زیادی نقاط کوچک قرمز رنگ و قطره ای شکل تشکیل شده است که طی چند هفته تا چند ماه خوب شده و علایم آن محو میشوند
· حدود 30 درصد از بیماران مبتلا به پسوریازیس، دچار درد و التهاب مفاصل نیز هستند و در 5 درصد بیماران شدت التهاب به حدی است که باعث ناتوانی بیمار میشود در بعضی از افراد، در صورت گرفتاری شدید پوست، شدت گرفتاری مفاصل هم افزایش مییابد. گاهی با بهبود ضایعات پوستی از شدت درد مفاصل هم کاسته میشود.
درمان پسوریازیس چگونه است؟
بعلت شناخته نشدن علت بیماری، هنوز درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد. روشهای مختلف درمانی برای بیماری پسوریازیس وجود دارد . که بر اساس سن بیمار، شدت و وسعت بیماری، سلامت عمومی بیمار و شرایط اقتصادی – اجتماعی او باید درمان مناسبی برای بیماری انتخاب گردد. گاهی بیمار بتدرج به یک درمان مقاوم میشود که باید درمان وی را تغییر داد و با روش دیگری به عنوان مکمل به آن افزود. به هر حال درمان بیماری پسوریازیس بسیار طولانی بوده و نیازمند مراجعات مکرر به متخصص پوست میباشد.
هدف از درمان، کاستن التهاب و کند کردن سرعت تقسیم سلولهای پوست است. کرمهای مرطوب کننده و لوسیونها با نرم کردن پوستهها به کنترل خارش کمک میکنند رعایت رژیمهای غذایی خاص در درمان پسوریازیس تاثیری نداشته است.
معمولا در مواردی که بیماری محدود میباشد از داروهای موضعی که محتوی ترکیبات کورتون، ویتامین D صناعی، قطران یا آنترالین هستند، استفاده میشود به این داروها ممکن است استفاده از نور طبیعی آفتاب یا نور ماوراء بنفش نیز افزوده شود. در موارد خیلی شدید پسوریازیس، ممکن است نیاز به مصرف داروهای خوراکی همراه و با بدون استفاده از نور درمانی باشد.
اگر چه قرار گرفتن در معرض نور خورشید به بسیاری از بیماران در تخفیف علایم بیماری کمک میکند. ولی باید با احتیاط زیادی مورد استفاده قرار گیرد. در برخی موارد میتوان از اشعه ماوراء بنفش استفاده نمود.
درمانهای مختلف پسوریازیس
استروئیدها(کورتونها): کرمها، پمادها و لوسیونهای محتوی داروهای کورتونی میتوانند به طور موقت پوست را تسکین داده و بیماری را در بسیاری از افراد کنترل نمایند. از فرآورده های ضعیف تر در نقاط خیلی حساس بدن مانند ناحیه تناسلی، کشاله ران و صورت استفاده میشود. ولی برای کنترل بیماری در پوست سر، آرنجها، زانوها، کف دست و پا و تنه معمولا نیاز به مصرف فرآوردههای قویتر میباشد گاهی لازم است روی پوستی که پماد یا کرم به آن مالیده شده است با پوشش نایلونی مناسبی پوشانیده شود تا کرم حداکثر تاثیر را بنماید. اینگونه داروها باید با دقت بسیار و حتما تحت نظر متخصص پوست بکار برده شوند. عوارض جانبی فرآوردههای کورتون دار قوی عبارتند از : نازک شدن پوست، گشاد شدن عروق خونی، تخریب پوست و تغییر رنگ آن قطع ناگهانی مصرف این داروها موجب حادتر شدن بیماری خواهد شد. پس از ماهها درمان ممکن است پسوریازیس نسبت به فرآورده های استروئیدی مقاوم شود.
درمان پوست سر: درمان پسوریازیس پوست سر بستگی به شدت بیماری، بلندی موها و طرز زندگی بیمار دارد. طیف گسترده ای از شامپوها ، روغن ها، محلول ها و اسپری ها کورتون هستند. بیمار باید از شستشوی زیاد سر با شامپو و خراشیدن پوست سر خودداری کند.
آنترالین : دارویی است که بخوبی روی ضایعات صعب العلاج پسوریازیس اثر می کند. این دارو می تواند موجب تحریک و رنگین شدن موقتی پوست و لباس ها گردد.
ویتامین D:
امروزه یک ترکیب صناعی ویتامین D به نام "کلسی پوترین" یا "کلسی پوتریول" وجود دارد که فقط با نسخه قابل تهیه است. این دارو برای بیماران مبتلا به پسوریازیس مفید است و می تواند همراه با سایر درمان ها بکار برده شود. بمنطور جلوگیری از بروز عوارض جانبی باید به میزان محدودی از این دارو استفاده شود. ویتامین D معمولی که می توان آن را از هر داروخانه یا فروشگاهی خریداری کرد هیچ ارزشی در درمان پسوریازیس ندارد.
قطران: بیش از یکصد سال است که از قطران برای درمان پسوریازیس استفاده می شود. با پیشرفت تکنولوژی ، فرآورده های دارویی نیز بسیار پیشرفت کرده و همین طور استفاده از آنها راحت تر شده است . از فرآورده های قوی تر برای درمان مناطق صعب العلاج تر استفاده می شود. مشکل عمده این ترکیبات بوی ناخوشایند آنها است.
گاهی قطران همراه با نور ماوراء بنفش بطور همزمان برای درمان پسوریازیس حاد استفاده می شود. درمان بصورت روزانه و در مراکز مخصوص انجام می شود. مدت تماس با نور ماوراء بنفش به نوع پسوریازیس و حساسیت پوست بیمار متفاوت است .
نور درمانی: نور خورشید و نور ماوراء بنفش ، سرعت رشد سلولهای پوست را کند می کنند. اگر چه نور خورشید و نور ماوراء بنفش موجب پیری پوست، آب مروارید و سرطان پوست می شوند. ولی نور درمانی در صورتی که تحت نظر پزشک انجام شود می تواند بی خطر و سودمند باشد . بیمارانی که مبتلا به پسوریازیس در تمام بدن هستند ممکن است نیاز به نور درمانی در مراکز مجهزی داشته باشند که اختصاصا به همین منظور تجهیز شده اند. به بیماران پسوریازیسی که در آب و هوای گرم زندگی می کنند ممکن است توصیه شود که مستقیما و با احتیاط حمام آفتاب بگیرند. حتما قبل از خود درمانی با نور آفتاب طبیعی یا مصنوعی با یک پزشک متخصص پوست و مو مشورت کنید.
Puva: زمانی که پسوریازیس به سایر درمان ها جواب ندهد یا خیلی گسترده باشد، پووا درمانی در 85 تا 90 درصد افراد موثر خواهد بود. نام این روش درمانی ، از ترکیب دو عامل درمانی Psoralen +UVA" " اقتباس شده است ابتدا به بیماران دارویی به نام پسورالن داده می شود. سپس بیماران 1 تا 2 ساعت بعد با دقت و احتیاط زیاد تحت تابش حساب شده نوع خاصی از پرتوهای ماوراء بنفش ( نوع A یا UVA) قرار می گیرند. معمولا 25 جلسه درمان در یک دوره درمانی دو یا سه ماهه لازم است تا پوست کاملا درمان شود. حدود 30 تا 40 جلسه درمان در سال لازم است تا پسوریازیس را تحت کنترل نگه دارد. ازآنجایی که پسورالن در داخل عدسی چشم باقی میماند و می تواند موجب پیدایش آب مروارید در عدسی چشم گردد. بیماران باید حتما از لحظه استفاده پسورالن تا غروب آفتاب همان روز از عینک های آفتابی که جلوی نور ماوراء بنفش را میگیرند استفاده کنند همچنین بیماران باید در طی درمان پوست خود را از تابش نور آفتاب کاملا محافظت نمایند.
پووا درمانی اگر مدت خیلی زیادی تکرار شود خطر ابتلا به پیری پوست، کک و مک و سرطان پوست را زیاد می کند. لذا تمام مراحل پووا درمانی باید تحت کنترل و نظارت متخصص پوست و مو انجام شود.
متوتروکسات: یک داروی خوراکی ضد سرطان است. زمانی که سایر داروها از درمان پسوریازیس ناتوان ماندند این دارو نتایج بسیار درخشانی به بار میآورد. از آنجایی که مصرف این دارو می تواند عوارض جانبی خاصی بویژه عوارض کبدی به دنبال داشته باشد انجام آزمایشهای خون منظم همزمان با مصرف دارو ضروری است. حتی عکس برداری از قفسه سینه با اشعه ایکس و در موارد نادر نمونه برداری از کبد نیز ممکن است لازم باشد. سایر عوارض جانبی این دارو عبارتند از ناراحتی معده، تهوع و سرگیجه این دارو به صورت قرص و آمپول موجود است و معمولا یک بار در هفته مصرف می شود.
رتینوئیدها: این داروها مشتق از ویتامین A بوده و به تنهایی با همراه یا نور ماوراء بنفش برای درمان موارد شدید پسوریازیس تجویز می شود عوارض جانبی آن عبارتند از خشکی پوست لب ها و چشم ها، افزایش مقادری چربی خون و پیدایش زواید خاری شکل در استخوان ها رتینوئیدها ( تیگازون و نئوتیگازون) نباید توسط خانم هایی که باردار هستند و یا تصمیم به باردار شدن در فاصله زمانی 3 سال پس از قطع مصرف دارو دارند . استفاده شود زیرا می تواند موجب پیدایش ناهنجاری های جنینی مادرزادی در نوزادن آنها شود در زمان مصرف اینگونه داروها ، مراقبت توسط متخصصین پوست و نیز انجام آزمایش های خون به صورت مرتب الزامی است.
سیکلوسپورین : این دارو تضعیف کننده سیستم ایمنی بوده و معمولا برای پیشگیری از پس زدن عضو پیوندی مصرف می شود در موارد شدید که پسوریازیس به سایر درمانها پاسخ نداده باشد می توان از این دارو استفاده نمود. عوارض جانبی عمده این دارو شامل افزایش فشار خون و آسیب کلیه ها می باشد . لذا بیماران باید بطور مرتب تحت نظر باشند. گرچه روش های درمانی که به آنها اشاره شد به تنهایی و با همراه با یکدیگر قادر به کنترل بیماری و بهبودی چشمگیر در اکثر مبتلایان به پسوریازیس می باشند. ولی هیچ کدام بیماری را به صورت قطعی و دائمی شفا نمی دهند. پزشکان و سایر متخصصین دایم در حال آزمایش داروها و روش های درمانی جدید هستند. به یاد داشته باشید که پسوریازیس اگر چه آزار دهنده است ولی در صورت درمان مناسب و رعایت دستورات پزشکی می توان با آن کنار آمد و بیماری را کنترل کرد.